Samoa
Obszar: 2831 km²,
Ludność: 225 tys. (1998) , 217 tys. (2008)
Stolica : Apia
Niepodległość: 1 I 1962
Ustrój: monarchia konstytucyjna
Podział: 11 dystryktów
Etnicznie: 93% Polinezyjczycy, 2% Azjaci, 1% Biali, 4% inni
Jez. Urzędowe: angielski, samoański
Religie: protestanci – 73%, katolicy – 20%, bahaiści i pozostali – 7%
Analfabetyzm: 3% ludności pow. 15 lat
Przyrost naturalny: 1,3% (2008)
Dł. Życia: 71 lat (M: 68, K: 74 lata)
Gł. Miasta: Apia(34 tys.), Salelologa(10 tys.), Safotu(6 tys.), Taga(4 tys.), Asaga(3tys.).
Ludn. miejska: 21%
Ziemia: grunty orne(19%), plantacje(24%), lasy(47%), pozostałe(10%)
Zatrudnienie: 65%- rolnictwo, 5%- przemysł, 30%- usługi
PNB na 1 mieszk.: 5400 USD (2007)
Zadłużenie: 156 mln USD (1998), 177 mln USD (2007)
Waluta: 1 Tala (SAT) = 100 Sene
Geografia
Samoa (do lipca 1997 roku Samoa Zachodnie) leży na terenie Polinezji, składa się z 9 wysp. Największe z nich to: Sava´i o powierzchni 1707 km² i Upolu o powierzchni 1113 km². Pozostałe mniejsze to Manono, Apolima, Fanuatapu, Namua, Nu´utele, Nu´ulua i Salelologa. Większe wyspy są pochodzenia wulkanicznego, z wyraźnymi stożkami np.: Matavanu (582 m n.p.m.), Mu i Afi na Sava´i czy Fito (1097 m n.p.m.) na Upolu. Najwyższy szczyt Samoa Silisili (1858 m n.p.m.) na Sava´i. Małe wyspy są pochodzenia koralowego i zazwyczaj otaczają je rafy koralowe.
Klimat gorący wilgotny, ze średnią temperaturą 27°C. Opady wahają się od 3 do 7 tys. mm.
Przewarzają wiatry pasatowe, w miesiącach od listopada do marca możliwe tajfuny.
Sieć rzeczna występuje tylko na dwóch największych wyspach Samoa, są to głównie krótkie wartkie rzeki, ale liczne, tworzące też wodospady (na wyspie Upolu wodospad Masyna ma 165 m ). Znajdują się tu także jeziora kraterowe (jez. Lanoto na wyspie Upolu ma 600 m głębokości). Gleba wulkaniczna jest żyzna ale łatwo wypłukiwana. 47% kraju to wiecznie zielony równikowy las. Znajdują się tu bananowce, palmy kokosowe, drzewiaste paprocie, drzewa muszkatołowe i morwowe a także liany, rzadziej spotykane są zarośla mangrowe.
Samoa Zachodnie ma dosyć ubogą faunę. Ze ssaków najbardziej znany to nietoperz lisi, ale są tu też polinezyjskie szczury, bydło i dzikie świnie. O wiele lepiej przedstawia się tu ptactwo.
Z 53 gatunków aż 16 to unikaty takich jak Gołąb o uzębionym dziobie. Znaleźć tu można też wiele gatunków jaszczurek oraz dwa gatunki węży z rodziny boa. Nie obce tej ziemi są również pająki, skorpiony, stonogi, wije, a także owady.
93% mieszkańców to Polinezyjczycy. Taka sama ilość ludności Samoa. wyznaje Chrześcijaństwo. Ludność Samoa rozmieszczona jest bardzo nierównomiernie. Z 9 wysp zamieszkałe są tylko cztery największe: Suva´i, Upolu (70% populacji, ale na Suva´i mieszka cztery razy mniej ludzi niż na Upolu), Manono i Apolima. Około 0,17% mieszkańców Samoa emigruje do Australii, Nowej Zelandii, USA lub na Samoa Amerykańskie, tak wielki odsetek emigrujących z Samoa staję się coraz bardziej niepokojący. Jest to bardzo młode społeczeństwo. Aż 71% mieszkańców tego wyspiarskiego kraju nie przekroczyło 29 lat. Dobrze rozwinięta opieka medyczna pozwala na niską śmiertelność niemowląt 34‰. Edukacja na Samoa nie jest obowiązkowa. W miejscowości Alufa znajduje się Wyższa Szkoła Rolnicza, to część Uniwersytetu Południowego Pacyfiku. W 1988 roku Samoa Zach założyło własny Narodowy Uniwersytet Samoa. Samoańczycy należący do wielkiej rodziny ludów polinezyjskich posługują się wspólnym językiem – samoańskim, co jest rzadkością wśród krajów Oceanii, ale językiem urzędowym jest też angielski. Samoańczyków scharakteryzowała w swoim czasie znana antropolożka amerykańska Margaret Mead: „Ze wszystkich znanych mi ludów, Samończycy wykorzystali zetknięcie z kulturą zachodnią w sposób najbardziej dla siebie produktywny, dostosowując ją umiejętnie do własnych potrzeb. Z europejskich innowacji technicznych przejęli nóż i sukno, lampę i naftę, mydło, krochmal i maszynę do szycia, papier, pióro i atrament. Ale równocześnie nadal chodzą boso, w swoich przewiewnych, krótkich spódnicach sarongach, a stawiając dom używają jedynie miejscowego budulca, spojonego włóknem kokosowym”.
Gospodarka
Samoa należy do słabiej rozwiniętych Państw Oceanii, stąd dużą rolę odgrywa pomoc zagraniczna głównie z Japonii, Australii i Nowej Zelandii.
Dominuje rolnictwo(50% PKB) zatrudnionych jest w nim 65% obywateli.
Mimo to i tak część żywności musi być importowana. Na miejscu uprawia się taro, jam, bataty, drzewo chlebowe, kukurydzę i ryż. Na eksport uprawiane są palmy kokosowe, kakaowce, banany, kawowce, a ostatnio także owoce tropikalne: ananasy, mango, papaje, awokado oraz orzechy. Rybołówstwo ogranicza się do połowów przybrzeżnych.
Samoa nie posiada surowców mineralnych. Przemysł nastawiony jest głównie na rynek wewnętrzny (5% zatrudnionych).
Eksport stanowią głównie olej kokosowy, kopra, kakao, taro i drewno. Najwięksi partnerzy handlowi Samoa Zach. to Australia, Nowa Zelandia, USA, Samoa Amerykańskie, Niemcy, Japonia, Fidżi oraz Tajwan.
Turystyka
Turystyka przeżywa rozkwit od lat 80-tych, chociaż reklama jednego z najpiękniejszych krajów południowego Pacyfiku jest jeszcze słaba. Sieć dróg liczy 905km z tego 20% jest utwardzonych. Dodatkowo istnieje 1180km dróg w obrębie plantacji. Na Samoa są 3 lotniska, z czego to w Faleolo, koło stolicy, działa jako międzynarodowe. Samoańczycy posiadają też większe porty morskie w Apia, Asau, Mulifauna i Salelologa. Piaszczyste wybrzeża są znakomite do sportów wodnych i kąpieli. Niedaleko stolicy w Vailima mieści się muzeum oraz grób R.L.Stevensona angielsko-szkocki pisarz. Mieszkał tu od 1888 roku do śmierci w 1894 roku.
Baza noclegowa liczy 1,6 tys łóżek. Spośród turystów zagranicznych najwięcej przybywa ich z Samoa Amerykańskiego (35%), Nowej Zelandii (26%), Australii (10%) i USA (9%). Daje to około 7% Produktu Narodowego Brutto.
Historia
Wyspy Samoa zostały zasiedlone w II tys. p.n.e. najprawdopodobniej przez ludzi z Fidżi.
Część archipelagu odkrył Holender Jacob Roggeveen w 1722 roku. W 1768 roku dotarła tu francuska ekspedycja naukowa Louisa Antoine’a de Bougainville’a. To on właśnie nazwał je Wyspami Żeglarzy. W latach 70-tych XVIII wieku dotarli tu tez Amerykanie, Niemcy i Brytyjczycy ustanawiając nad krajem trójstronny protektorat w 1889 roku. Na mocy układu z 1899 roku Brytyjczycy zrzekli się swojego udziału w podziale kraju. W zamian Niemcy miały zachować neutralność w Wojnie Burskiej i w zamian za wyspy Tonga, Niue i Salomona.
Samoa Zach. stało się w ten sposób kolonią niemiecką. Drugą część Samoa zajęli Amerykanie. Od 1914 roku Samoa Zach. było okupowane przez Nową Zelandię. Po I wojnie światowej Samoa Zach. stało się terytorium mandatowym Ligi Narodów pod zarządem Nowej Zelandii. Po II wojnie światowej zostało w 1947 roku przekształcone w terytorium powiernicze ONZ, powiernikiem była Nowa Zelandia. Z dniem 1 stycznia 1962 roku Samoa Zach. Stało się pierwszym małym krajem na Oceanii, który uzyskał niepodległość. Nastąpiło to w wyniku plebiscytu nadzorowanego przez ONZ. To popierany przez Nowozelandczyków rozwój demokracji sprawił, że szybko w latach 50. i 60. wśród miejscowej ludności spopularyzowało się hasło „Samoa dla Samoańczyków”. Przystąpiono do Forum Południowego Pacyfiku. W 1995 protesty przeciw próba nuklearnym Francji na Pacyfiku. Zakaz przebywania francuskich okrętów i samolotów wojskowych na terytorium Samoa Zach.
Ustrój
Samoa Zach. to monarchia konstytucyjna(konstytucja z 1962 roku). Wchodzi w skład brytyjskiej Wspólnoty Narodów, reprezentowana w kwestiach międzynarodowych przez Nową Zelandię.
Na czele państwa stoi władca (dożywotni) o le Ao o le Malo, po jego śmierci następca wybierany przez parlament na 5-letnią kadencję spośród czterech żyjących wielkich wodzów (tama aiga). Do śmierci Malietoa Tanumafili II, ostatniego z dwóch pierwszych władców Samoa obowiązywała zasada dożywotniej władzy. Po jego śmierci funkcja o le Ao o le Malo przekształciła się w urząd prezydenta, który w życiu Samoa ma jedynie symboliczną funkcję, choć formalnie ma zatwierdzać ustawy przyjęte przez parlament.
Władze ustawodawczą stanowi Fono – 1 izbowe Zgromadzenie Ustawodawcze. W jego skład wchodzi 49 członków. Są wybierani w wyborach powszechnych na 5 lat. Władzę wykonawczą sprawuje rząd odpowiedzialny przed parlamentem. Premiera rządu powołuje parlament i rekomenduje go władcy. Premier sam dobiera sobie 12 ministrów.
Bibliografia:
Ameryka Pn., Ameryka Pd., Australia i Oceania , pod red. Z. Otałęga, Kraków 2003.
Przeglądowy Atlas Świata. Australazja, Antarktyka, pod red. Rajmunda Mydela i Jerzego Grocha, Kraków 1999.
Australia i Oceania, pod red. Natalii Bieniaszewskiej i in, Pozanań 2003.
Strony internetowe:
http://www.census.gov/cgi-bin/ipc/idbrank.pl
http://oceania.stosunki.pl/ws/
http://www.govt.ws/gi_details.cfm?gi_id=004
http://www.paclii.org/ws/government.html
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ws.html
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/graphics/flags/large/ws-lgflag.gif
