Wyspa Wielkanocna – Rapa Nui

Nazwa oficjalna: Wyspa Wielkanocna (Rapa Nui)

Status polityczny: terytorium zamorskie Chile

Obszar: 163,6 km²

Ludność: 1936 (1982r.) 3791 (2002r.)

Gęstość zaludnienia : 23 os/ km ²

Stolica: Hanga Roa

Etnicznie: 60% Polinezyjczycy, 40% Europejczycy

Jez. urzędowe: rapa nui, hiszpański

Religia dominująca: Chrześcijaństwo

Waluta: peso chilijskie

Geografia

Jest to najbardziej oddalona od stałego lądu, zaludniona wyspa na Ziemi. Znajduje się na Oceanie Spokojnym, ponad 2000 km od wyspy Pitcairn, 4000 km od Tahiti i ok. 3600 km od wybrzeży Chile. Wyspa osiąga długość ok. 20 km i szerokość ok. 15 km. Ze względu na swój kształt nazywana jest Sycylią Pacyfiku. Wyspa pochodzenia wulkanicznego. Szacuje się, że została uformowana 100 000- 75 000 lat temu przez cztery główne wulkany: Rano Kau (przy którym znajduje się dawne centrum pałacowo-ceremonialne), Rano Raraku (z kamieniołomem, w którym powstawały Moai), Puakatike na Półwyspie Poike oraz Terevaka (najmłodszy z wulkanów, będący jednocześnie najwyższym wzniesieniem Rapa Nui – 507 m n.p.m.). Obszar 45% wyspy objęty jest ochroną w ramach Parku Narodowego Rapa Nui utworzonego w 1935r. Park ten 61 lat później znalazł się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Klimat panujący na Wyspie Wielkanocnej to klimat zwrotnikowy wilgotny. Najchłodniejsze miesiące w roku to lipiec i sierpień, najcieplej jest w lutym, a największych opadów można się spodziewać w kwietniu. Średnia suma opadów na Rapa Nui to ok. 1400mm.

Flora i fauna

W czasach przybycia pierwszych osadników, na terenie Wyspy Wielkanocnej rosły lasy tropikalne. Przez długie lata królował pogląd, że to mieszkańcy wyspy wycieli las budując domy łodzie i wreszcie transportując ogromne posągi Moai. Obecnie coraz częściej mówi się jednak, że to nie tylko ludzie doprowadzili do zniknięcia lasów. Spory udział w tym zjawisku mogły mieć szczury, których populacja nadmiernie przybrała na sile. Gryzonie żywiły się nasionami drzew, co uniemożliwiało wyrastanie nowych roślin i spowodowało wśród mieszkańców klęskę głodu. Niestety dziś niemal jedynymi drzewami jakie możemy spotkać na wyspie są akacje i eukaliptusy sprowadzone nie dalej jak 60 lat temu z Chile kontynentalnego. Wyspa cierpi z powodu deficytu cienia, co jest odczuwalne zwłaszcza dla turystów. Podobny los spotkał endemiczne gatunki ptaków lądowych i morskich, we wczesnej fazie zasiedlenia Rapa Nui. Ludzie wykorzystywali te zwierzęta jako źródło pożywienia.

Historia

Dostępne są informacje świadczące, iż wyspa została zasiedlona pierwotnie przez osadników z Hawajów ok. III- IV w.. Datowanie radiowęglowe wskazuje jednak na wcześniejszą obecność człowieka, niemniej wiele tych danych budzi zastrzeżenia. Polinezyjczycy głównie z Markizów przywieźli ze sobą taro, banany, kurczaki ale też niestety szczury, które nazbyt się rozmnożyły. Śmielsze teorie głoszą, że ludzie po raz pierwszy przybyli do brzegów wyspy dopiero w 1200 r. Potwierdzeniem dla tej tezy jest brak śladów działalności człowieka z przed tego okresu. Część z mieszkańców mogła przybyć z Ameryki Południowej dużo później, w podaniach są oni nazywani „długouchymi”, a o ich istnieniu świadczą uprawy batata czy cechy wyglądu dawnych mieszkańców znane z posągów. Według niektórych badaczy „długousi” stanowili arystokrację wyspy a ciemiężeni przez nich mieszkańcy doprowadzili do wojny domowej i niemal całkowitej eksterminacji „długouchych”. W Niedziele Wielkanocną 1722 roku Jacob Roggeveen przybił do wybrzeży wyspy, jako pierwszy europejczyk. Wyspa liczyła sobie wtedy nie więcej niż 2000 mieszkańców, uznaje się że nieznacznie wcześniej było ich ok. 15000. Taki spadek liczby ludności mógł być spowodowany wyczerpaniem zasobów naturalnych w tym drzew, ale też wewnętrznymi walkami. Inna hipoteza głosi, że to znaczny wzrost populacji szczura polinezyjskiego doprowadził do klęski głodu, a co za tym idzie plagi śmierci i kanibalizmu.

Najmniejszą liczbę mieszkańców zanotowano w 1877 r. było to 110 osób (20 lat wcześniej populacja wynosiła blisko 4000 osób). Przyczyną spadku liczby ludności pod koniec XIX w. było masowe wywożenie mieszkańców do Chile i Peru, gdzie pracowali jako niewolnicy. Chociaż po interwencjach biskupów Chilijskich zakazano tego procederu, większość niewolników umarła z powodu nieodporności na choroby znane Europejczykom, np. grypa.W roku 1888 Rapa Nui została przyłączona do Chile, przez Policarpo Toro, wchodząc w skład regionu Valparaiso. Obecnie obserwuje się stały wzrost liczby mieszkańców wyspy oraz dążenia separatystyczne Polinezyjczyków.

Gospodarka

Najbardziej dochodową i jednocześnie rozwiniętą gałęzią miejscowej gospodarki jest turystyka. Każdego roku, mimo oddalenia od pozostałych lądów, na wyspę przybywa średnio 30 tys. Turystów, z czego każdy zostawia na wyspie ok. 500 USD. Średni pobyt na Rapa Nui trwa 3-4 dni. Mieszkańcy mogą ciszyć się faktem, że wyspa należy do strefy „Tax Free” czyli wolnej od podatków. W przeszłości na wyspie hodowano właściwie jedynie owce, obecnie miejscowa ludność hoduję również konie, bydło i drób. Uprawia się głównie banany, taro i kukurydzę, trzcinę cukrową, figowce i bataty (słodkie ziemniaki). Znacznie rzadziej występują ogrody warzywne. Spory udział w miejscowym jadłospisie mają także ryby. Niestety znakomita większość towarów jest sprowadzana z Chile kontynentalnego, drogą lotniczą lub na statkach, co wiąże się ze znacznym wzrostem kosztów a co za tym idzie cen. Na wyspie nie ma szerzej zorganizowanego przemysłu, co jeszcze bardziej uzależnia jej mieszkańców od stałych dostaw. Przez lata znakomicie rozwinęło się rzemiosło ludowe. Mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej wykonują piękne naszyjniki, ozdoby z muszelek, drewna i ptasich piór, a także małe kamienne lub drewniane reprodukcje posągów Moai czy misy. Wszystkie te wyroby łączy mitologiczna symbolika często do dziś nie zrozumiała nawet dla samych mieszkańców wyspy.

Moai

Wyspa Wielkanocna przyciąga rzesze turystów głównie dzięki 887 olbrzymim posągom nieznanego pochodzenia. Moai są umieszczone na kamiennych platformach zwanych ahu. Są one pozostałością po polinezyjskich mieszkańcach wyspy. Stworzone głównie z tufu wulkanicznego przy pomocy bazaltowych narzędzi. Kamieniołom, w którym wykuwano posągi musiał zostań nagle porzucony w XVI w, świadczą o tym pozostawione, niedokończone posągi. Przyczyny takiego zachowanie mieszkańców nie są znane. Podejrzewa się, że stało się tak na wskutek wojen miedzy plemiennych, przeludnienia lub klęski głodu, a może wszystkich tych czynników naraz. Przeznaczenie i sposób transportowania ich na wybrzeże wciąż nie jest znany. Na ten temat głoszono liczne teorie np. uważano posągi za wyobrażenia bóstw lub przodków, a transportowano je za pomocą płóz (podobnie jak kamienne bloki w Egipcie). Żadna teoria nie znalazła pełnego potwierdzenia, a jedyne wskazówki, zapisane na drewnianych tabliczkach są wciąż nieodczytane z powodu braku szerszej wiedzy na temat języka rongonongo.

Transport

Ze względu na swoje położenie wyspa jest dostępna jedynie z pomocą transportu morskiego lub lotniczego. Na wyspie jest jedni lotnisko- port lotniczy Mataveri. Co ciekawe pas startowy pełni jednocześnie role zapasowego lądowiska dla promów kosmicznych. Aby dostać się na wyspę należy skorzystać z usług jedynych linii lotniczych docierających tam, a mianowicie LAN Chile.

Polityka

Wyspa Wielkanocna jest terytorium zamorskim republiki Chile, administrowana przez gubernatora mianowanego przez rząd w Santiago. Działa tam również lokalny samorząd wybierany na 4 lata. Od 1983 r. istnieje Rada Starszych, która reprezentuje interesy rdzennych mieszkańców Rapa Nui.

Bibliografia:

Przeglądowy Atlas Świata. Australazja, Antarktyka, pod red. Rajmunda Mydela i Jerzego Grocha, Kraków 1999.

M. Jamkowski, Rapa Nui. Wyspa kolosów [w:] National Geographic Traveler, nr 2 (25), kwiecień/maj 2009

Jacek Machowski, Wyspa Wielkanocna, PWWP 1969r.

Strony internetowe:

http://kitlinska.pl/?page_id=1759

http://www.oceania.stosunki.pl/rn/index.htm

http://www.swulinski.com/podroze/EasterIsland.html

http://www.ziemianarozdrozu.pl

http://careerbreak.wordpress.com/2010/03/17/wyspa-wielkanocna/

http://www.eisp.org/120/

http://archeowiesci.blox.pl/2006/08/Rapa-Nui-zaglada-raju.html