Hawaje

  
                     

 
 
Obszar:                    16 729 km²
Ludność:                  1187 tys. (1998) , 1283 tys. (2008)
Stolica :                    Honolulu
Niepodległość:          brak, wchodzi w skład USA
Ustrój:                       Stan USA
Podział:                    5 regionów
Etnicznie:                  61% Azjaci (w tym 31% to Japończycy), 32% Biali, 5% Latynosi, 2% pozostali
Język. Urzędowy:     angielski
Religie:                     buddyści, chrześcijanie
Analfabetyzm:          1% ludności powyżej 15 lat
Przyrost naturalny:   1,1%
Dł. Życia:                   72 lat (M: 68, K: 77 lata)
Gł. Miasta:                 Honolulu(424 tys.), Hilo(38 tys.), Kailua(37 tys.), Kaneohe(36 tys.), Wahiawa(32 tys.).
Ludność miejska:      89%
Ziemia:                      grunty orne(6%), plantacje(6%), użytki zielone(26%), lasy(46%), pozostałe(16%)
Zatrudnienie:             2% – rolnictwo, 8% – przemysł, 90%- usługi
PNB na 1mieszk.:      30 500 USD
Waluta:                     1 Dolar USA = 100 Centów
 
 

      Archipelag wysp hawajskich to około 132 wyspy i wysepki rozciągające się na przestrzeni 2540 km, w północno-środkowej części Oceanu Spokojnego. Główne 8 wysp to Hawaii (10 414 km² – 62% obszaru archipelagu), Maui(1 889 km²), Oahu(1 564km²), Kauai(1 437km²), Molokai(673km²), Lanai(365km²), oraz dwie mniejsze: Niihau i Kohoolawe. Znajdują się one na Grzbiecie Hawajskim i w większości są pochodzenia wulkanicznego. Najwyzszy szczyt Hawajów to Mauna Kea (Biała Góra – 4 205 m n.p.m.), wygasły wulkan znajdujący się na wyspie Hawaii. Na tej samej wyspie znajdują się także dwa aktywne wulkany Mauna Loa(4 179 m n.p.m.) oraz Kilauea(1 222 m n.p.m.).

Klimat podzwrotnikowy morski. Stałe wiatry pn-wsch, tzw. Pasaty, przynoszą nad wyspy dużą ilość wilgotnego powietrza znad Pacyfiku. Obfite deszcze tworzą sieć krótkich rzek, często mających swe początki na stokach wulkanów. Średnia temperatura roczna wacha się od 21°C do 25°C, ale w okresie zimowym najwyższe stożki wulkaniczne pokryte są śniegiem.

Ziemia jest tu urodzajna dzięki wulkanicznej glebie. Występują tu gruszlowe lasy mieszane, na suchych nabrzeżach występują suchorośle, w ich składzie także opuncje. Spośród zwierząt dostrzec można nietoperze, żółwie i sierpodzioby. Ogromne ilości endemitów zarówno spośród flory jak i fauny Hawajów zostały bezpowrotnie unicestwione wraz z przybyciem białych kolonizatorów. Dzisiaj do najważniejszych gatunków endemicznej fauny zalicza się gęś hawajska nene. Obecnie zasoby przyrodnicze wysp są bezwzględnie chronione by uratować to co jeszcze zostało czysto hawajskiego. Pierwotnymi mieszkańcami wysp hawajskich byli polinezyjczycy. Przybyli oni w dwóch wielkich falach: z Markizów ok. IV w. n.e. oraz z Tahiti w IX-X w. n.e. Dla Europejczyków archipelag ten odkrył James Cook w 1778 roku. W tym czasie Hawajczycy liczyli ok.300tys. Napływ białych, a następnie Azjatów spowodował iż w 1900 roku rdzenni mieszkańcy Hawajów to zaledwie 25 tys. osób. XIX wieczna imigracja ekonomiczna spowodowała ogromny napływ Chińczyków od 1852 roku, oraz Japończyków, od roku 1868. Następnie zaczęli napływać na Hawaje Filipińczycy i Koreańczycy. Prawie wszyscy Azjaci znajdowali zatrudnienie na plantacjach trzciny cukrowej. W XX wieku do imigrantów znajdujących prace na Hawajach zaliczyc można również latynosów. W ten sposób na Hawajach powstała tak zróżnicowana rasowo i etnicznie społeczność, która w 80% zamieszkuje wyspę Oahu, ze stolicą Honolulu (w jez. hawajskim ozancza to osłoniętą zatokę) Sam zespół miejski Honolulu liczy ok. 900tys. mieszkańców.

Wysoki wskaźnik PNB na jednego mieszkańca, ma związek z względnie niskim wskaźnikiem przyrostu naturalnego, i mniejszym udziałem osób w wieku do 15 lat (25%) w ogólnej liczbie ludności.

Edukacja

Na Hawajach prawie 25% młodzieży w wieku powyżej 25 lat posiada wykształcenie wyższe. Znajdują się tu dwa uniwersytety: Uniwersity of Hawaii założony w 1907 roku, w którym naukę pobiera blisko 20tys. studentów, oraz mniejszy Hawaii Pacyfic Uniwersity utworzony w 1965 roku i liczący ponad 8 tys. studentów rocznie. Do tego stanu  można doliczyć kilkanaście College’y. Większość ludności posługuje się językiem angielskim, choć język hawajski też jeszcze nie wymarł.

Gospodarka

Główną gałęzią gospodarki na Hawajach jest turystyka. Jest to jeden z najważniejszych regionów turystycznych świata.Większość ruchu turystycznego koncentruje się a Oahu, ale i inne hawajskie wyspy kuszą turystów swoimi walorami. Wielkie parki narodowe, liczne kąpieliska morskie, folklor i festyny przyciągają na Hawaj jak magnes. W sztuce artystycznej, dekoracyjnej Hawajczycy bardzo często używali kolorowych kwiatów i ptasich piór, co dziś stało się symbolem wysp, kojarzonych z powitalnymi girlandami z kwiatów zakładanych pasażerom po wyjściu z samolotu. Ok. 30% PNB na Hawajach pochodzi z turystyki. Najczęściej Hawaje odwiedzają obywatele Stanów Zjednoczonych(54%) a także Japonii(30%). Także rolnictwo oparte na wysokotowarowej gospodarce plantacyjnej trzciny cukrowej, papaii, ananasów, warzyw, kawowca i kwiatów. Znajduje się tam około 5 tys. farm stanowiących podstawę hawajskiego przemysłu rolno-spożywczego, produkującego głównie cukier oraz konserwowane owoce i soki. Hodowla zwierząt ogranicza się przede wszytkim do bydła mlecznego i mięsnego oraz brojlerów. Hawaje jak na kraj wyspiarski ma słabo rozwinięte rybołówstwo, skupiające się głównie na połowach tuńczyka.

Hawaje ze względu na swoje strategiczne położenie pełnią również bardzo ważną rolę w sysytemie obronnym Stanów Zjednoczonych. Znajdują się tam ogromne amerykańskie bazy wojskowe, a na stałe przebywa tam ponad 60 tys. umundurowanych, którzy wraz ze swoimi rodzinami stanowią niemal 10% ludności Hawajów.

Najważniejsze międzynarodowe porty lotnicze znajdują się w stolicy(Honolulu) na Oahu, w Hilo na Hawaii oraz w Kahului na Maui.
Historia

Po przybyciu na Hawaje Polinezyjczyków, do X w. n.e. Wyspy nie gościły imigrantów innych ras. Przełomowy był rok 1778, kiedy to James Cook podczas swojej III wyprawy na Pacyfik dotarł na Hawaje, które na część protektora wyprawy nazwał Sandwich Islands. W tym czasie Hawajczycy żyli w społeczeństwie klasowym, gdzie tytułu i majątek były dziedziczone w linii żeńskiej. Ich kultura wyróżniała się zwłaszcza tradycją słowną, w której wytworzyli cały szereg mitów i opowieści ludowych. Ich wyróżnikiem było nie występowanie w nich zwierzęt, co tłumaczy się ubogą fauną wysp.  Z powodu nieporozumień z tubylcami Cook wdał się z nimi z walkę, co zakończyło się dla brytyjskigo kapitana tragicznie. Został zabity przez tamtejszych kanibali 14 lutego 1779 roku. Od roku 1790 rozpoczęła się kolonizacja Hawajów przez Amerykanów. Wyspy już na początku XIX wieku zostały zjednoczone pod rządami lokalnej dynastii utworzonej przez Kamehameha I. Już w 1820 roku rozpoczyna się intensywny proces chrystianizacji wysp. Król Kamehameha III wprowadza konstytucję. Dynastia ta panowała na Hawajach do 1874 roku. Późniejsze czasy to ustrój monarchii konstytucyjnej. W 1889 r. Amerykanie uzyskują dostęp do portu w zatoce w Pearl Harbor. Królowa Liliuokalani zaraz po wstąpieniu na tron w 1891 roku, była naciskana by przysiąc, że utrzyma Konstytucję Bagnetową. Wkrótce musiała zmierzyć się z naciskami obcokrajowców, którzy liczyli, że podporządkują kraj Stanom Zjednoczonym. Gdy obywatele urządzili marsz na pałac i wręczyli królowej petycję z żądaniem nowej konstytucji, władczyni postanowiła pójść na ustępstwa. Jednak wkrótce z projektu się wycofała. To wywołało w kraju protesty, w które zaangażowała się też strona amerykańska. W wyniku politycznych zawirowań został powołany rząd tymczasowy, a królowa zgodziła się zrzec tronu pod warunkiem jednak, że władze w kraju przejmą Stany Zjednoczone, a nie rebelianci. Prezes Sanford Doyle z Klubu Aneksyjnego, założonego w celu obalenia monarchii, wprowadził stan wojenny, a wkrótce mianował się prezydentem Republiki Hawajów. Było to 4 lipca 1894 roku. W odpowiedzi zebrała się grupa rojalistów, która żądała przywrócenie tronu królowej Liliuokalani. Ich atak na rząd tymczasowy nie powiódł się, a królowa, u której w domu znaleziono broń, została aresztowana. 12 sierpnia 1898 roku mały kraj Hawaje oficjalnie włączono do Stanów Zjednoczonych.  W 1900 roku dokonano nowej organizacji władz na Hawajach. Ich reprezentant miał prawo zasiadania w Izbie Reprezentantów Kongresu Stanów Zjednoczonych, jednakże bez prawa głosu. Z zakończeniem I wojny światowej w Pearl Harbor rozpoczęto budowę amerykańskiej bazy morskiej, wojskowej i lotniczej. Japonski atak na bazę położoną na Hawajach 7 XII 1941 roku spowodował przystąpienie USA do II wojny światowej.  21 sierpnia 1959 roku Hawaje uzyskały status 50-tego stanu Stanów Ziednoczonych Ameryki. Najwyższą władzę z osób zamieszkałych na Hawajach sprawuje gubernator stanu.

Na Hawaje często mówi się The Aloha State, co ma oznaczać „stan miłości”. Jego symbolami pozostaje hawajska gęś, drzewo kukui i hibiskus.
 
Bibliografia
 
Ameryka Pn., Ameryka Pd., Australia i Oceania , pod red. Z. Otałęga, Kraków 2003.
 
Australia i Oceania, pod red. Natalia Bieniaszewska, Bożena Hałuszczyńska, Krzysztof Jaśniok, Poznań 2003
 
Przeglądowy Atlas Świata. Australazja, Antarktyka, pod red. Rajmunda Mydela i Jerzego Grocha, Kraków 1999.
 
W  intenecie:
 
http://hawaii.gov/dbedt/info/census/population-estimate
http://hawaiihistory.org/index.cfm?fuseaction=ig.page&PageID=360
http://www.lava.net/~poda/history.html
http://www.deephawaii.com/hawaiianhistory.htm
http://www.hawaiianhistory.org/
http://www.countrystudies.us/united-states/geography-23.htm
http://www.justice.gov/ust/r15/hawaiiflag.gif
http://www.youtube.com/watch?v=jaT_f3kHp8M&feature=related